Nguyễn Văn Hòa, từ nghề giáo đến phê bình văn học

Lặng lẽ đọc và viết, tiểu luận phê bình văn học của Nguyễn Văn Hòa đều đặn xuất hiện trên mặt báo cả nước. Hiện anh được đánh giá là một cây bút phê bình trẻ, uy tín trên văn đàn.

ThS Nguyễn Văn Hòa sinh năm 1981 tại Phú Yên. Anh đang là giáo viên Trường THPT Nguyễn Thái Bình (xã Xuân Phước, huyện Đồng Xuân); thành viên Ban Biên tập dự án sách “Thơ Bạn Thơ/Văn Bạn Văn”. Sách đã xuất bản Tình Thơ Bạn Thơ (Tiểu luận phê bình, NXB Hội Nhà văn, 2020); Con tằm rút ruột nhả tơ (Tiểu luận phê bình, NXB Hội Nhà văn, 2020).

ThS Nguyễn Văn Hòa. Ảnh: ĐỨC TUẤN

Phê bình không thể hời hợt, chủ quan

* Từ một thầy giáo trường huyện, anh bén duyên với phê bình văn chương như thế nào?

- Tôi lớn lên từ một vùng quê nghèo ở Phú Yên, may mắn được cha mẹ cho đọc sách từ nhỏ. Cha tôi có cả một kho sách. Nhờ vậy mà tôi được tiếp cận những cuốn sách hay, trong đó có nhiều sách văn chương, ngay từ hồi còn đi học. Sau này trở thành thầy giáo dạy văn ở trường huyện nhưng tôi có may mắn tiếp tục niềm đam mê với sách và được tham gia các lớp chuyên sâu về văn chương. Điều đó giúp tôi tiếp thu nhiều kiến thức, đồng thời được gặp gỡ, trao đổi, giao lưu với những chuyên gia đầu ngành và các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng. Đọc tác phẩm của họ và viết cảm nhận, tôi nhận ra công việc này rất thú vị. Và tôi bén duyên với phê bình từ đó.

* Theo anh, công việc dạy văn ở trường phổ thông có khác gì so với viết phê bình văn chương?

- Giữa công việc dạy văn ở trường phổ thông và viết phê bình có nhiều điểm khác. Bởi dạy học thuộc một phạm trù khác, mang tính chuẩn mực. Còn phê bình văn chương thì rộng hơn, bao quát nhiều vấn đề, nhiều khía cạnh của đời sống hơn. Tuy nhiên cũng có một số điểm gặp gỡ và bổ sung, hỗ trợ nhau. Tôi cho rằng đó là cách để mình biết tiết chế, điều chỉnh tạo nên sự hài hòa trong giảng dạy cũng như trong viết lách.

* Anh tự nhận thấy mình viết phê bình theo trường phái nào? Quan niệm của anh về việc viết phê bình giữa văn đàn hôm nay, thời internet?

- Tôi không theo trường phái nào cả. Viết phê bình với mình đó là sở thích, là đam mê, là niềm vui, là cách để mình bày tỏ và thể hiện quan điểm của mình về tác phẩm, tác giả. Viết là để tạo nên sự cân bằng, hiểu đời, hiểu người và hiểu bản thân mình hơn. Viết bằng cái tâm của một người cầm bút chân chính. Viết dựa trên những luận điểm, cơ sở khoa học, dựa trên những kiến thức nền tảng mà tôi được học, được đọc, được tích lũy...

Viết phê bình văn học trong thời buổi công nghệ 4.0 bên cạnh những thuận lợi thì cũng phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Người phê bình bên cạnh đọc nhiều, tiếp cận nhiều còn phải biết sàng lọc thông tin, đọc và viết thế nào cho hiệu quả. Người phê bình cần phải bình tâm, suy xét, nhận định, thẩm thấu sao cho có lý, có tình. Nếu không làm tốt điều này, phê bình dễ bị chệch hướng và tạo nên những hệ quả xấu không đáng có, tạo nên những hiệu ứng không tốt từ phía nhà văn và cả độc giả.

Tập tiểu luận phê bình Tình Thơ Bạn Thơ của Nguyễn Văn Hòa. Ảnh: ĐỨC TUẤN

Mỗi tác giả, một ấn tượng

* Chẳng những tiếp cận tác phẩm, anh còn tìm hiểu khá kỹ cuộc đời từng tác giả. Vậy là anh phải đi khắp nơi?

- Để nhận định về một tác giả cùng những sáng tác của họ thì người viết phê bình có tâm không thể hời hợt, phán xét chủ quan, cảm tính mà đòi hỏi phải làm việc thật sự nghiêm túc và khoa học. Bên cạnh nghiên cứu tác phẩm, còn phải tìm hiểu về cuộc đời tác giả. Vì ở đó chắc chắc sẽ có những ảnh hưởng, tác động nhất định đến tác phẩm của họ. Tuy nhiên, không phải tác giả nào khi viết về họ mình cũng phải tìm để gặp trực tiếp mà có thể tìm hiểu qua nhiều kênh thông tin khác nhau. Từ đó, mình chắt lọc, nhận ra những điểm chính, cốt lõi về tác giả để làm cơ sở nền tảng đánh giá, nhìn nhận về tác phẩm của họ trong những mối tương quan.

* Một vài ấn tượng về tính cách, sáng tác của một số văn nghệ sĩ mà anh đã gặp?

- Mỗi người tôi gặp đều có những ấn tượng riêng về tích cách cũng như sở trường và phong cách sáng tác. Nhưng tất cả ở họ, có rất nhiều điều để một người trẻ như tôi phải học hỏi, phải trân quý. Chẳng hạn, một Đinh Thị Thu Vân rất nổi tiếng được mệnh danh là “nữ sĩ phương Nam viết thơ tình yêu buồn nhất thời hiện đại”. Đọc thơ chị, người đọc không khỏi nao lòng, bởi chị đã nói những điều mà người khác không thể nói hay như chị. Gặp ngoài đời, cứ tưởng người nổi tiếng như Đinh Thị Thu Vân sẽ rất khó gần. Nhưng không, chị là một con người rất mực dịu dàng, vẻ nhân từ phúc hậu được thể hiện rõ trên khuôn mặt và trong từng lời nói. Giữa con người đời thường và con người thơ, tôi đều thực sự trân quý.

Hay vợ chồng Nguyễn Nguyên Bảy - Lý Phương Liên, cặp vợ chồng thi sĩ đặc biệt trong nền văn chương Việt. Gặp vợ chồng ông, điều tôi được nghe vợ chồng ông nói nhiều nhất và hăng say nhất vẫn là thơ. Được diện kiến, tiếp xúc với cặp vợ chồng thi sĩ này, tôi càng vỡ lẽ ra nhiều điều về lối sống, nhân cách, đạo đức và sự thành tâm, một lòng một dạ sống chết với văn chương. Dù đã nổi tiếng một thời nhưng chưa bao giờ vợ chồng ông nhận mình là nhà thơ.

Còn nhà thơ, nhà giáo Nguyễn Lãm Thắng rất mực tài hoa, thơ và đời luôn hòa quyện, đau đáu nỗi đời, nỗi người, nỗi nhân tình thế thái...

* Anh gửi gắm điều gì qua hai tập sách phê bình vừa được xuất bản cùng lúc?

- Tôi viết phê bình đó là niềm đam mê. Cùng với việc dạy học, tôi xem phê bình tác phẩm văn chương là niềm vui sau mỗi giờ lên lớp. Trong năm 2020 này, dự định tôi sẽ in 4 tập phê bình, mỗi tập dày 300 trang. Hiện đã in xong 2 tập: Tình Thơ Bạn Thơ và Con tằm rút ruột nhả tơ. Hai cuốn vừa in tập hợp 68 bài viết về 68 tác giả của nền văn học đương đại. 68 tác giả thuộc nhiều lứa tuổi, nhiều thế hệ, có những tác giả đã thành danh và nổi tiếng. Bên cạnh đó, cũng có những cây bút trẻ mới định hình phong cách nhưng với lối viết ấn tượng, dự báo sẽ có nhiều triển vọng trong tương lai. 68 gương mặt được điểm tên trong 2 tập sách là những tác giả cần được tôn vinh, trân trọng. Sự đóng góp của họ tạo nên sự đa sắc hương trong nền văn chương đương đại.

* Anh đến với dự án sách “Thơ Bạn Thơ/Văn Bạn Văn” như thế nào?

- Từ năm 2012, tôi vinh dự được đồng hành cùng vợ chồng thi sĩ Lý Phương Liên - Nguyễn Nguyên Bảy đọc chọn cho bộ sách Thơ Bạn Thơ, Văn Bạn Văn do vợ chồng bà làm chủ biên, khởi xướng. Với ý tưởng chọn thơ của bạn đọc để tập hợp in tuyển thơ Thơ Bạn Thơ cho bạn đọc khắp mọi miền đất nước, kể cả kiều bào ta đang sinh sống, học tập và làm việc ở nước ngoài. Tôi cho đây là một việc làm hết sức có ý nghĩa và mang giá trị thời đại của vợ chồng thi sĩ Lý Phương Liên - Nguyễn Nguyên Bảy. Tính đến tháng 6/2020, dự án Thơ Bạn Thơ, Văn Bạn Văn đã in 20 tập, quy tụ hàng ngàn tác giả cả trong và ngoài nước.

* Xin cảm ơn anh!

ĐÀO ĐỨC TUẤN (thực hiện)